Minder en overzichtelijkere regels

De wetgevingsoperatie moet leiden tot minder en overzichtelijkere regels. Minder regels vanuit het rijk en meer decentraal regelen is het motto. Voor milieuaspecten (zoals geluid, trilling, geur) betekent dit dat het rijk een standaardnorm stelt, waarvan gemeenten kunnen afwijken. Hoe een gemeente met deze afwegingsruimte omgaat, regelt zij in het omgevingsplan. Het omgevingsplan bevat alle gemeentelijke regels over de fysieke leefomgeving. Het is de opvolger van het bestemmingsplan, maar bevat bijvoorbeeld ook regels die nu in gemeentelijke verordeningen zijn vastgelegd en over de fysieke leefomgeving gaan (bijvoorbeeld regels over geluid bij evenementen).

Meer maatwerk

Doordat het stellen van regels over de fysieke leefomgeving meer wordt overgelaten aan gemeenten, is maatwerk mogelijk. Van een milieuregel die belemmert dat in een kantoorpand aan de rand van een industrieterrein tijdelijk woningen worden gerealiseerd, kan straks mogelijk worden afgeweken. Keerzijde van deze flexibilisering en decentralisatie van regelgeving is dat bepaalde belangen niet meer uniform beschermd worden. Dit leidt tot rechtsongelijkheid tussen gemeenten en minder zekerheid of bepaalde belangen beschermd worden.

Een voorbeeld hiervan is dat op rijksniveau bepaalde bruikbaarheidseisen en toegankelijkheidsnormen voor woningen geschrapt worden (die nu in het Bouwbesluit zijn opgenomen). Neemt een gemeente soortgelijke regels niet op in haar omgevingsplan, dan is niet geborgd dat (nieuwbouw)woningen toegankelijk zijn voor mensen met een beperking.

Ruimte voor initiatief

Waar momenteel geldt ‘nee, tenzij’, is straks het credo ‘ja, mits’: in principe is er ruimte voor het initiatief, mits het binnen bepaalde kaders wordt uitgevoerd.

In het verlengde daarvan ligt de wijziging dat bouwen straks niet langer ‘vergunningplichtig, tenzij vergunningvrij’ is. Bouwen wordt onder de Omgevingswet namelijk in de basis vergunningsvrij. Slechts in uitzonderingssituaties geldt toch een vergunningsplicht. Deze vergunningplicht voor uitzonderingsgevallen wordt gesplitst in:

• (1) een vergunning over de technische regels voor een bouwwerk
• (2) een vergunning voor de regels van het omgevingsplan

De eerste vergunningsplicht wordt beperkt tot bouwwerken met een zwaarder risicoprofiel, waarbij moet worden gedacht aan bouwwerken met meerdere bouwlagen of verbouwingen met wijzigingen in de brandcompartimentering. Wat de tweede vergunningsplicht betreft, is het aan gemeenten om te bepalen of zij deze opnemen en zo ja, voor welke gevallen zij preventieve toetsing noodzakelijk vinden.

Procedures

Met de Omgevingswet wordt beoogd procedures te vereenvoudigen en te versnellen. Voor de uitvoering van een project met meerdere activiteiten, heeft de aanvrager te maken met één procedure en één overheidsinstantie. Bij voorkeur wordt de reguliere (eenvoudige) voorbereidingsprocedure doorlopen, waarin een overheidsinstantie binnen 8 weken beslist. Zo geldt straks standaard de reguliere procedure voor een vergunningaanvraag om af te wijken van het omgevingsplan (de zogenoemde ‘omgevingsplanactiviteit’), terwijl op dit moment voor de ‘zwaardere afwijkingsgevallen’ de uitgebreide procedure moet worden doorlopen.

Anticiperen op de Omgevingswet

2019 lijkt nog ver weg, maar veel gemeenten en provincies zijn al bezig met de voorbereiding van omgevingsplannen en het daaraan ten grondslag liggende beleid: de omgevingsvisie (de huidige structuurvisie). Voor corporaties is het van belang om in deze voorbereidingsfase al aan te haken en met overheden in gesprek te gaan, zodat de belangen van corporaties kunnen worden meegenomen bij het schrijven van de omgevingsvisie en omgevingsplannen.

Daarnaast worden al onderdelen van de Omgevingswet toegepast. Zo wordt in sommige gemeenten via de Crisis- en herstelwet geëxperimenteerd met het omgevingsplan. Ook draaien bijvoorbeeld pilots, waarin (nu nog) op vrijwillige basis gebruik wordt gemaakt van een nieuw instrument in de Omgevingswet: de ‘stedelijke herverkaveling’. Met stedelijke herverkaveling worden gronden tussen private partijen geruild om nieuwe ontwikkelingen in stedelijk gebied mogelijk te maken. Dit instrument kan bijvoorbeeld worden ingezet als er sprake is van leegstand, krimp in woonwijken of van uitbreidingswensen.

Dit artikel is een bijdrage van Eline Aantjes-Breel en Gerben Bosma van Bosselaar & Strengers Advocaten.